Geen vrolijker wapen dan de pen van de politiek tekenaar die periodiek zijn geheel eigen visie op een nieuwsfeit parkeert in krant of tijdschrift. Van mild commentaar tot bijtende spot of grimmig gegrom, net als de nar in vroeger tijden reduceert de cartoonist de werkelijkheid tot een parodie, zonder dat het bij iemand opkomt om daar boos over te worden. Daarbij is een originele keuze van het onderwerp minstens zo belangrijk als gevoel voor humor.
De inschrijving voor de Inktspotprijs 2023, sinds 1994 de nationale onderscheiding voor de beste politieke tekening van het afgelopen jaar, eindigde op een ongelukkig moment: twee dagen voor de val van het kabinet-Rutte IV. De jury besloot de deadline met 24 uur te verlengen, zodat de cartoonisten dit onverwachte staartje van het parlementaire jaar konden meenemen in hun inzendingen. Niet dat dit gebeurde, althans: de stoelendans op het Binnenhof leverde geen prent op die werd bekroond met de hoofdprijs of een eervolle vermelding.
De jury, onder voorzitterschap van Eveline van Rijswijk, boog zich over 120 inzendingen van veertig tekenaars. De voortdurende oorlog in Oekraïne, klimaatverandering, het stikstofvraagstuk en grensoverschrijdend gedrag waren terugkerende thema’s. In de eerste ronde kozen de vijf juryleden ieder tien favoriete tekeningen, waarna er 36 tekeningen doorgingen naar de tweede ronde. Een geslaagde politieke cartoon voldoet aan drie eisen: een duidelijke boodschap, stimulans voor de lachspieren, een lust voor oog.
Afgelopen dinsdag werd de Inktspotprijs 2023 (een bronzen beeld van een duiveltje op een inktpot) uitgereikt aan Volkskrant-tekenaar Bas van der Schot (1970), die eerder al in 2002 en 2014 met de onderscheiding naar huis ging. Volgens het juryrapport verbeeldt de winnende tekening ‘op originele wijze het gevoel van machteloosheid in de strijd tegen klimaatverandering. Door een slachtoffer van klimaatverandering het wapen in handen te geven waarmee klimaatactivisten zich vastlijmen aan beroemde kunstwerken, een talkshowtafel of de A12, maakt de tekenaar van dit slachtoffer een tragikomische activist. De tekening is eenvoudig, fris van kleur en bedrieglijk gemoedelijk, als een prent uit een kinderboek. Maar wie beter kijkt, ziet een klimaatklever die een laatste, zinloze strohalm vastgrijpt nu zijn leefgebied verdwijnt door klimaatverandering. Kon je maar voorkomen dat een ijsschots smelt, door jezelf eraan vast te lijmen.’
Van der Schot schrijft op zijn website dat hij houdt van heldere en eenvoudige tekeningen die rust brengen in de dagelijkse maalstroom van nieuws, meningen en beelden. ‘Mijn ideaal is de directheid van een kindertekening. Politieke cartoons veranderen de wereld niet. De leugen en de waanzin zijn van alle tijden.’
Jip van den Toorn (1993) was vorig jaar zowel de jongste als de eerste vrouwelijke winnaar in de geschiedenis van de Inktspotprijs. Dit jaar verwerft zij een eervolle vermelding met haar visualisering van het thema diversiteit: ‘Hilarisch, droog en creatief commentaar op het gebrek aan diversiteit en inclusiviteit op veel plekken in de samenleving.’
De overige eervolle vermeldingen gaan naar Tjeerd Royaards (1980) van Trouw (‘een ogenschijnlijk gezellige prent die je flink confronteert met leed dat we liever niet willen zien’), Siegfried Woldhek (1951) van NRC (‘mooi uitgevoerde compositie van een premier die misschien geen visie heeft, maar wel die eeuwige lach’) en Rhonald Blommestijn van NRC (‘een prachtig beeld en tegelijkertijd harde aanklacht tegen sportswashing’).