Zijn reformatorische christenen gevoeliger voor complottheorieën dan de doorsnee protestant? Tijdens de coronapandemie deden in deze orthodox-christelijke kring opmerkelijke theorieën de ronde. De overheid was de antichrist en de World Economic Forum past in het beeld van het Bijbelboek Openbaring met zijn poging controle over iedereen uit te oefenen door een chip in het lichaam – dit laatste is dan wel een actualisering van het oude Bijbelboek. Nu zijn dit extreme opvattingen die lang niet door allen gedeeld worden, maar het zijn opvallende geluiden in deze doorgaans gezagsgetrouwe bevolkingsgroep.
Het gezagsgetrouwe beperkt zich overigens tot de dominee, en niet tot de overheid. Van oudsher staan de refo’s met de rug naar de wereldlijke macht gekeerd. Er heerst een sterk wantrouwen jegens de overheid, dat wekelijks gevoed wordt door de predikanten die benadrukken dat het beleid van de overheid tegen Gods geboden ingaat. Onderzoekers laten met een analyse van verschillende preken in de Biblebelt zien dat de orthodoxe dominees zelden een goed woord over hebben voor de seculiere overheid; negativisme overheerst, met uitschieters naar het beeld van de overheid als de antichrist.
Zo is de reformatorische kerk een voedingsbodem voor argwaan, dat omslaat in complotdenken als tijdens de coronapandemie de overheid hard ingrijpt in het publieke domein. Corona wordt aangegrepen om een geheime agenda door te drukken, kreeg onderzoekster Anneke Pons (KU Leuven) te horen.
Toch zijn de preken niet de enige reden voor de conspiratieve gevoelens van de refo’s. In de reformatorische zuil is meer aan de hand. Terwijl de ouderen nog braaf het Reformatorisch Dagblad lezen en op de SGP stemmen, blijken de reformatorische millennials zich te ontworstelen aan de zuil. Voor deze jongeren is het geloof niet meer het enig bepalende in hun keuzes; zij oriënteren zich breder dan hun ouders en zien een veranderende wereld. Een wereld waarin geen plaats is voor hun visie op bijvoorbeeld homoseksualiteit, waarin de reformatorische scholen worden gewantrouwd.
Een wereld zonder medestanders leidt tot vervreemding bij deze jongeren. De manier waarop zij daarmee omgaan is nieuw, aldus historicus John Exalto (VU Amsterdam): zij nemen het Amerikaanse model van de cultuuroorlog over. En die verandering maakt het risico dat ze in complotten gaan geloven groter. ‘De tegenstellingen tussen wij en zij, het volk en de elite, christenen en seculieren, worden omarmd. Steeds meer stellen zij zich offensief op tegen de wereld om hen heen.’
Er blijken genoeg argumenten om te veronderstellen dat in reformatorische kring complottheorieën meer ingang vinden dan elders, maar harde cijfers ontbreken. Uit een internationaal onderzoek naar complotdenken blijkt dat in Nederland 21 procent gelooft dat een kleine kliek aan de touwtjes trekt en alles bepaalt, maar de getallen zijn helaas niet naar geloof uitgesplitst.