Zelfs een biografie van 686 bladzijden kan niet helemaal compleet zijn. Het zij Jaap Cohen dan ook vergeven dat hij een paar ervaringen die ik had met Theo van Gogh heeft laten liggen. In het hoofdstuk ‘De eeuwige antisemiet’ gaat het over de briefwisseling tussen Theo en Boudewijn Büch in het studentenblad Folia.
Cohen wijst op Van Goghs fascinatie voor de excentrieke persoonlijkheid van Büch, en op de afkeer die Van Gogh had voor Leon de Winter, die hij in Folia intens heeft beledigd. Maar de briefschrijvers hadden het ook op mij gemunt. Beiden waren het kakdorp Wassenaar ontvlucht, maar ze fantaseerden nog steeds over al dan niet bestaande rijkeluisleventjes.
Ik heb een paar jaar in Wassenaar op dezelfde school als Theo gezeten, maar we kenden elkaar toen niet. Toch wist hij te vertellen dat hij in zijn jonge jaren door een hek had gekeken om aan het eind van een lange oprijlaan een groot herenhuis te ontwaren waar ik zogenaamd woonde. Ja, ja, beaamde Büch, die wel beter wist. Ik zou met een chauffeur naar school zijn gebracht en alleen maar kaviaar eten. Wat vonden de twee het geestig om te doen alsof ik ze niet had zien staan omdat zij ‘te min’ waren. Ook over de inhoud van mijn boekenkast werden grappen gemaakt: er zou alleen maar porno in hebben gestaan, maar wel ‘van de nette soort’. Toen ik enigszins geïrriteerd verzocht met deze onzin op te houden, gingen zij er natuurlijk juist mee verder. Samen anderen sarren, dat was pas echt leuk.
Ergens in 1994 heb ik geopperd een radioprogramma te maken waarin Theo en Boudewijn het zouden opnemen tegen Thom Hoffman, ook een Wassenaarder, en mij. Thema: de ‘kakkers’ tegen de ‘kikkers’, of hoe wij ieder Wassenaar hadden beleefd en waarom zij zich voor de show bij de sloebers wensten te rekenen. Maar uitgerekend Theo wilde daar niet aan. Jaren later ben ik met Theo naar het Rijnlands Lyceum in Wassenaar gereden om daar zijn havo-diploma op te halen dat hij in 1993 uit protest tegen alles en iedereen had laten liggen, waarna hij zo snel mogelijk naar Amsterdam was verhuisd. We werden ontvangen door leraren die Theo liever kwijt dan rijk waren geweest, maar nu hij beroemd was het maar al te leuk vonden dat hij een verhaaltje kwam vertellen. De aanwezige leerlingen juichten voor hun schoolgenoot alsof hij een popster was. Maar dat diploma ligt er denk ik nog.
Een paar weken voordat hij werd vermoord, zat ik met Theo en onder anderen Pierre Vinken en Paul Frentrop aan een etentje in het kader van het Republikeins Genootschap. Zijn gescheld op de islam en beledigingen aan het adres van ‘geitenneukende’ moslims zouden hem wel eens fataal kunnen worden, waarschuwden de disgenoten in koor. Maar nee, hij dacht niet aan inbinden, en zeker niet aan persoonlijke bewaking, zoals Jaap Cohen terecht heeft opgemerkt. Tot onze schrik gebeurde wat min of meer was voorspeld. Thom Hoffman, nog twee vrienden en ik vonden het vervolgens nodig op te roepen meer respect te tonen voor diversiteit. Het anti-Marokkanengedrag onder jongeren leidde veel te vaak tot ruzie, kloppartijen en walgelijke discriminatie. We bedachten het oranje bandje met de tekst Respect2All, dat door premier Jan Peter Balkenende, enkele ministers en bijna anderhalf miljoen andere bewoners van ons land werd gekocht en gedragen als teken van tolerantie ten aanzien van ‘de ander’. De ruim één miljoen euro die de actie opbracht, is grotendeels via de Johan Cruyff Foundation naar verbindende voetbalveldjes in achterstandswijken gegaan.
De ouders van Theo vonden onze actie niet in de geest van zoon Theo, wat begrijpelijk was, maar het was wel onaardig dat ze deze met ‘lijkenpikken’ vergeleken, waarna columnist Theodor Holman ons ook nog eens verweet dat wij van de winst met vakantie naar Brazilië waren gegaan. Van Goghs vrienden vormden een hechte groep, die geen vreemde eenden in de bijt tolereerde. Gelukkig was Theo zelf veel minder bekrompen.