Een halve eeuw geleden, op 8 maart 1974, stierf Wim Sonneveld, 56 jaar oud. Het dorp werd zijn evergreen. ‘Dat ze vroeger zoethout kochten voor een cent, nou én?’
Het Dorp is niet van Wim Sonneveld, het is van zijn man, Friso Wiegersma, die uit het dorp kwam dat Deurne heet. Ik rijd naar de Peel en zie daar in Deurne een enorm, middeleeuws aandoend gebouw: De Wieger. Vroeger praktijkwoning van dokter Wiegersma, de legendarische huisarts, schilder en norse vader van Friso. Voor de deur wachten Frans, de plaatselijke gids, Karin Bloemen en Robert Doggers, maker van een zesdelige podcastserie Sporen van Sonneveld, waarbij Karin en ik betrokken zijn. Naast het huis zie ik een straatnaambordje: ‘Het tuinpad van mijn vader.’
De gids vertelt over dokter Wiegersma en het huis, dat nu een museum is. Wij kijken om ons heen en zien ‘de hoge bomen staan’, waarin kraaien nu hun versie van het lied krassen. Ik geef Karin een arm en we lopen over het tuinpad dat een toeristische attractie is geworden. Frans vertelt dat wat in het lied staat geheel waarheidsgetrouw is, er was inderdaad een raadhuis met een pomp ervoor. Maar de slagerij heette niet J. van der Ven: de bedrijfsleider heette zo.
Het lied gaat voor de rondleider vooral over het Deurne van Wiegersma, maar de populariteit ervan bewijst dat iedereen zijn eigen dorp in zijn hoofd heeft, het verloren paradijs uit zijn jeugd waarvan je niet kon weten dat het voorgoed voorbij zou gaan. Karin, dit keer niet uitzinnig gekostumeerd, vertelt dat op een Wim Sonneveldgala Marco Borsato Het Dorp zou zingen, maar zijn vliegtuig miste. Wie kon het dan zingen? Alle grote namen hadden iets van: nee, liever niet. Toen had Karin zich aangeboden.
Hoogzwanger was ze, en ze zong het lied alsof het voor het eerst klonk. Friso Wiegersma op de eerste rij straalde van geluk. “Het bleef even stil in de zaal en toen een waanzinnig applaus. Niet voor mij hoor, maar vooral voor het lied. Toen voelde ik voor het eerst de kracht ervan. Daarna heb ik het over de hele wereld gezongen voor onze emigranten. Je hoorde een diepe zucht en dan liepen de tranen over de wangen. En bij het zinnetje ‘slagerij J. van der Ven’ zong de hele zaal mee. Het lied betekent veel voor die mensen, terug naar het gevoel van hoe je opgroeide in Nederland, de onomkeerbaarheid van het verleden.”
Toen Sonneveld in 1967 zijn tweede show voorbereidde en Friso met het idee kwam iets te schrijven over de teloorgang van zijn dorp, reageerde Wim met: “Dat lijkt me nou een heel vervelend idee.” Maar na een tijdje kwam Sonneveld met het lied La Montagne van Jean Ferrat dat hij zo prachtig vond, en of Friso dat niet wilde vertalen. Tja, dat ging over een berg met lege dorpen, wat kon je daarmee? Toen beschreef Friso Wiegersma op die melodie zijn dorp. Eerste couplet: universele dorpsbeelden; tweede couplet: wat er veranderd is aan het dorp; derde couplet: wat er veranderd is aan de mensen. Toen hem de eerste regel inviel, ‘Thuis heb ik nog een ansichtkaart’, kon hij verder in dat spoor. Voor het refrein gebruikte Friso een vroege jeugdherinnering, hoe hij door de tuin liep van zijn ouders en hoe hoog de bomen toen leken.
Het lied kwam terecht in De Sonneveldshow met Ina van Faassen en werd nauwelijks opgemerkt. Het verscheen in 1970 op een elpee en als singletje, dat niet veel deed in de verkoop. Het werd gespeeld op de begrafenis van Wim Sonneveld in 1974, meteen daarna heruitgebracht en toen werd het een paar weken lang op de radio gedraaid, maar toch kwam het nooit hoog op de hitparade.
Nu, vijftig jaar later, kent iedereen het lied. Het staat al jaren in de Radio 2 Top 2000 en is steevast nummer één in de Evergreen Top 1000. Iets is volgens mij een evergreen als er sprake is van grote bekendheid, tijdloze kwaliteit en veel verschillende versies en bewerkingen. Het moet relevant blijven voor meerdere generaties en een grote emotionele impact hebben. Een goed lied is vaak nooit op de hitparade geweest. Het kruipt ongemerkt dichterbij, nestelt zich in het geheugen van de mensen en wordt hun dierbaar.
Ik ben al weken bezig met de Sonneveldpodcast, maar moet bekennen dat ikzelf indertijd niet zo gek was van Het Dorp. Was zelf beginnend cabaretier in een links-cynisch groepje, Don Quishocking. O ja, wij zongen ook wel nostalgische liedjes, maar die gaven we aan het eind meestal een draai. Het diende om ons publiek te paaien, zodat het daarna weer een stevige dosis grensoverschrijdende humor aankon. Sonneveld was een knappe entertainer, de Hollandse Sinatra, een fluwelen stem, maar zijn werk speelde zich totaal in het verleden af en was in wezen sentimenteel en reactionair, vond ik toen.
Theaterwetenschapper Dick Zijp onderscheidt twee soorten nostalgie: de restauratieve van Het Dorp,waarin wordt terugverlangd naar het verleden zoals het was, en de reflectieve nostalgie, waarin het verleden wordt bevraagd en ietwat ironisch wordt benaderd. In het recente werk van de uiterst getalenteerde Alex Klaasen, dat teruggrijpt op Sonneveld, is juist die ironische benadering van het verleden kenmerkend. Hij heeft er hedendaagse bedoelingen mee.
Voor sommigen is Het Dorp een irritant lied. Mike Boddé ontleedde laatst de tekst heel grappig en Gerard Cox uit in de podcast zijn bezwaren. “Dat derde couplet, van ‘de dorpsjeugd klit wat bij elkaar, in minirok en beatlehaar, en joelt wat mee met beatmuziek’, dat vind ik helemaal niets. En dat ze vroeger zoethout kochten voor een cent, nou én!”
Zoals het hoort bij een evergreen is Het Dorp door veel verschillende artiesten gezongen in allerlei stijlen, het werd vertaald in vele dialecten en in het Duits. Er zijn parodieën op gemaakt. Arno van der Heijden bezong de geschiedenis van slagerij J. van der Ven, de Vliegende Panters maakten eigentijdse muziek op de tekst, en dat leidt tot de vraag: wat kunnen hedendaagse artiesten nog met dit lied? Zijn er nog jonge artiesten geïnspireerd door Sonneveld, kennen leerlingen van theateropleidingen hem nog? Waarom zingt een twintigjarige leerling van Iraanse afkomst Het Dorp? Op al deze vragen probeert de podcast Sporen van Sonneveld antwoord te geven.
De podcast Sporen van Sonneveld staat vanaf komende maand online.