De nood schijnt het hoogst te zijn in het noorden van het land. Daar lopen de kerken niet alleen leeg, ook de predikanten blijven er weg. Maar het overstijgt de regio; het is een landelijke trend, de domineesfabriek hapert en het predikantentekort neemt toe. Het aantal eerstejaars theologiestudenten in Kampen bijvoorbeeld ligt al jaren ver onder de tien, de opleiding dreigde hierdoor zelfs haar bestaansrecht te verliezen. Maar sinds de verhuizing naar Utrecht lijkt het tij te keren. Het afgelopen jaar hebben zich veertien nieuwe studenten aangemeld, wat niet betekent dat alle theologen in spe predikant worden, want ook in het leger, bij de politie en in verzorgingstehuizen is zielenzorg gewenst. Nog steeds blijft het aantal theologiestudenten dat na drie jaar studie voor een predikantsmaster kiest, ver achter bij het aantal vacatures.
In de regio Klazienaveen werd van de nood een deugd gemaakt en regelden vijf kerken één dienst; ook in Oost-Groningen en op het Hogeland sloeg men de handen ineen en spaarde op de voorgangers. Maar de werkelijkheid is minder vreedzaam. In de praktijk bestaat er een jacht op predikanten. Dat zit zo. Het is gebruikelijk om zo nu en dan gastpredikanten uit te nodigen en de behoefte hieraan wordt groter naarmate het tekort nijpender is. Vooral kleine en kwetsbare gemeentes kunnen het zich nauwelijks veroorloven enkele weken zonder dominee te zitten. Zonder herder dreigen de schaapjes weg te lopen. Maar zo gauw iedereen zijn lege kansel tracht te vullen met gastdominees, ontstaat een ratrace waarvan uiteindelijk niemand wijzer wordt. De preekvoorzieners vissen immers in dezelfde vijver.
Een poging tot een gezamenlijke afspraak te komen met het inplannen van de gastsprekers liep op voorhand al schipbreuk. De kerk wil een dominee op de kansel en wil daarin niet beperkt worden door regels. Wel een kerk maar niemand op de kansel is het schrikbeeld van de preekvoorzieners, waarvan er zo’n tachtig afgelopen september in Groningen bijeenkwamen. “Gewoonlijk begon ik eind maart predikanten te vragen voor de diensten voor het daaropvolgende jaar. Vorig jaar begon ik al een paar weken eerder en dit jaar ontdekte ik dat je in januari al achter het net vist. Het moet niet gekker worden, dacht ik. Nu ben ik er klaar mee,” aldus een aanwezige preekvoorziener tegenover het Nederlands Dagblad.
De kerkelijke roostermaker in Groningen en Drenthe is niet te benijden. Uit een laatste inventarisatie blijkt dat van de 185 kerken de helft geen eigen predikant meer heeft, een percentage dat naar verwachting zal oplopen. De grote Protestantse Kerk Nederland (PKN) kan met het nodige knip- en plakwerk het tekort te lijf gaan door ‘kerkelijke-werkers-met-preekbevoegdheid’ of lekenpredikanten in te zetten. Bij de kleine orthodoxe broeders is dit ondenkbaar.
Op de synode van de Nederlandse Gereformeerde Kerken leidde een voorstel om theologen met een hbo-opleiding de dienst te laten leiden tot felle discussies. De tegenstanders willen niet dat Jan en alleman de sacramenten bedient of preekt. En stel je voor dat door onwetendheid Bijbelteksten uit hun context worden gerukt! Vanuit deze optiek is het absoluut noodzakelijk dat de dominee een academische opleiding heeft genoten. En juist daar stagneert het dus.