Harry Habraken, mijn opa van moederskant, was drukker van beroep. In het laatste oorlogsjaar rolden in zijn Haarlemse drukkerij heimelijk pamfletten van de pers die zorgvuldig werden opgeborgen op zolder, klaar voor onmiddellijke verspreiding onder de bevolking zodra de langverwachte bevrijding een feit was.
Dat liep anders. Een van de leden van het bevrijdingscomité in oprichting, een bekende Haarlemse verzetsman, werd door de Duitsers opgepakt en noemde tijdens het verhoor de naam van mijn opa. Kort daarna werd Harry Habraken van zijn bed gelicht. Twee weken voor de bevrijding werd hij door de Duitsers doodgeschoten.
Zo werd dat ons, zijn kleinkinderen, later verteld.
Een jaar geleden beschreef ik in Argus dit drama: ‘Verraden door het verzet’ – een kop waar ik later spijt van kreeg, Want mag je een verzetsman verwijten dat hij doorslaat als hij op wrede manier wordt verhoord?
In het oude gebouw van de drukkerij presenteerde de Haarlemse historicus Jan de Roos vorige maand Haarlemse drukker, vermoord door de nazi’s, dat vrijwel geheel over Harry Habraken gaat. In zijn negende boek over de Tweede Wereldoorlog belicht De Roos bewust het leven van een onbekend gebleven verzetsman. Hij schrijft: ‘Om het verzet hangt vaak een sfeer van lef en bravoure. Een wereld van avonturiers en waaghalzen. Zeker geen wereld van bangeriken. Bij die wereld hoorde Harry Habraken niet.’
Mijn opa was wel degelijk een bangerik. Na de bevrijding schreef mijn oma een brief aan haar oudste kinderen, die niet in Haarlem waren toen haar man werd opgepakt. ‘’t Is toch niet te geloven maar waar. Vader, die overal zo bang voor was, door de Duitsers vermoord, niet te geloven dat na 5 jaar oorlog de laatste maand nog zoo iets moest gebeuren. Erger kan het toch niet. (…) We moeten er maar in berusten en alles maar aan Onze Lieve Heer overlaten, maar vergeten kan ik het niet.’
Het opvallendste nieuws in het boek van Jan de Roos is dat nu pas bekend is wie mijn opa heeft verraden. Het Argusartikel van vorig jaar, waarin ik mijn moeder citeer die een Haarlemse verzetsman als schuldige aanwijst, wordt door De Roos afgedrukt.
Gelukkig noemde ik niet de naam van de man die mijn moeder schuldig achtte. De Roos schrijft dat mijn verhaal, of beter het verhaal van mijn moeder, niet klopt. Uit zijn onderzoek blijkt dat de 21-jarige Haarlemmer Ton Dorren zich eind 1944 meldde bij de Utrechtse politie. Hij was vanuit Haarlem op de vlucht geslagen omdat hij een huisgenoot had vermoord. Met deze huisgenoot was hij bevriend en zat hij samen in een knokploeg van het verzet. Onduidelijk blijft waarom hij hem vermoordde. Volgens Jan de Roos had hij genoeg van het illegale werk en werd hij louter gedreven door zucht naar avontuur. De Utrechtse politie droeg hem over aan de Duitsgezinde recherche, en die bracht hem naar de Sicherheitsdienst (SD). Daar verraadde Dorren onmiddellijk dertig namen van Haarlemmers die in het verzet actief waren. De Roos heeft de hele lijst met namen én adressen in zijn boek opgenomen. Harry Habraken is een van hen.
Half april 1945 werd Dorren met dank voor bewezen diensten vrijgelaten door de SD. De meeste verzetsmensen die hij had verraden, werden op tijd gewaarschuwd. Habraken en twee anderen werden door de Duitsers gearresteerd en doodgeschoten. Dorren dook onder uit angst dat de Duitsers meer namen zouden eisen. Toen hij zich na de bevrijding op straat waagde, werd hij snel door een oude verzetsvriend herkend. Hij werd gearresteerd en voor de Krijgsraad gebracht.
Twee psychiaters verklaarden dat hij een gevaar was voor zijn omgeving als hij vrij zou komen. Hij kreeg levenslang, een straf die later bij Koninklijk Besluit werd omgezet in 21 jaar. Zo kwam Ton Dorren vrij op 37-jarige leeftijd. Hij trouwde en kreeg een dochter. De Roos heeft haar niet kunnen achterhalen. Onbekend is of ze iets weet van het verraad van haar vader. Dorren overleed in 2004, tachtig jaar oud. De psychiaters die tijdens zijn gevangenschap met hem spraken, constateerden dat hij nooit enige spijt van zijn daden heeft getoond.
Zeker is in elk geval dat mijn opa is verraden door een man van het verzet, maar dat daar geen bruut verhoor voor nodig was. In het boek van De Roos staat een letterlijk citaat van Dorren uit het verhoor bij de Krijgsraad. “Ik ben bij de SD in geen enkel opzicht gemarteld of mishandeld. Ik ging bij het noemen van de namen van de gedachte uit, dat nu ik er zelf ‘inzat’, ik die mij bekende illegale werkers ook maar moest verraden.”