Het is niet de bedoeling om Leopoldbiograaf Dick van Halsema (82) op te jagen, want als zijn levenswerk door tijdgebrek haastwerk gaat worden, is iedereen verder van huis. Stellen wij derhalve zonder bijgedachten vast dat de oud-hoogleraar aan de VU Amsterdam al een halve eeuw intrigerende studies publiceert over de grote dichter J.H. Leopold (1865-1925), docent klassieke talen aan het Erasmiaans Gymnasium te Rotterdam, vrijgezel en decennialang commensaal in een bovenwoning aan de Van Oldenbarneveltstraat 121, later omgenummerd tot 101B.
In 2011 verscheen De kamer van Leopold, een fraai boekje dat ons even liet denken dat die Leopoldbiografie van Van Halsema in aantocht was. En op 21 juni jongstleden werd in de Rotterdamse boekhandel Donner stilgestaan bij de honderdste sterfdag van de dichter, en bij die gelegenheid verscheen wederom een fraai boekje van Van Halsema over Leopold rond 1900, Een dichter op de kruising, dat het openingshoofdstuk belooft te worden van de verhoopte biografie. Achterop staat dat Van Halsema grondig werkt ‘aan de piramide die de biografie uiteindelijk zal zijn’. Dat klinkt geruststellend. Dezelfde zin, met die piramide die ongetwijfeld verwijst naar die van farao Cheops en tevens de titel is van een lang, melodieus en complex gedicht van Leopold uit 1915, stond echter ook in 2011 achterop Van Halsema’s eerdere voorpublicatie. Dat gegeven is weer lichtelijk verontrustend.
Over Leopolds leven is niet heel veel bekend. Dat heeft als voordeel dat Van Halsema dicht bij het werk van de dichter moet blijven. De teruggetrokken levende Leopold heeft maar één kortstondige verloving gehad; zijn geliefde Fimi Rijkens verbrak de verloving en huwde later zijn broer, zodat ze Leopolds schoonzus werd. Het is aannemelijk dat zij de ‘u’ is die in de gedichtencyclus Voor 5 december (1900) nog éénmaal met de ‘ik’ samen kan zijn. Met die vier lange gedichten neemt Leopold als het ware afscheid van haar, of liever gezegd van zijn pijn, en hij zal daarna proberen door filosofie (Spinoza en de klassieken) een stoïcijnse houding aan te nemen. Van Halsema: ‘Fimi zelf, de echte, moet voor Leopold steeds minder iemand uit de werkelijkheid van zijn korte verloving zijn geworden en steeds meer een gestalte in de mist van zijn verlangende herinneren.’ Een zin van leopoldiaanse allure.
We weten dat Leopold zelf veel onvoltooid werk heeft nagelaten; ‘o rijkdom van het onvoltooide’ is een beroemd geworden citaat uit die goudmijn. Nu zouden we hopen dat Van Halsema daar niet al te zeer door geïnspireerd is geraakt. Maar opjagen doen wij niet. De piramide van Cheops werd in twintig jaar gebouwd. Van Halsema heeft wat meer tijd nodig voor de piramide van Leopold, maar hij doet het dan ook in zijn eentje, terwijl aan het wereldwonder op het plateau van Gizeh zo’n twintigduizend man hebben bijgedragen.
We maken ons niet druk, danken Van Halsema welgemeend voor zijn exquise voorproefje en fluisteren alleen nog dat ons verdere leven een verlangend wachten zal zijn.
Dick van Halsema: Een dichter op de kruising. Leopold rond 1900.
Historische Uitgeverij, € 20