Toen Gerrit Komrij in 2000 aantrad als eerste Dichter des Vaderlands, klonk er nauwelijks kritiek op die enigszins oubollige aanduiding. Inmiddels zijn we acht Dichters des Vaderlands verder, plus een almaar groeiend aantal afsplitsingen in andere branches, al dan niet officieel: Denker, Componist, Fotograaf, Theoloog, resp. Lezer, Psycholoog, Blogger, Kok des Vaderlands – noem maar op.
Het is een ambt in navolging van het Britse instituut poet laureate waarvoor Komrij zelf geijverd had: een dichter die gedichten schrijft voor de hele natie en die, zo werd het in Nederland, enige jaren optreedt als een nagenoeg fulltime ambassadeur van de poëzie. Dit onder auspiciën van NRC Handelsblad, NPS en Poetry International.
Dichter des Vaderlands is nu Babs Gons, kampioen in het genre spoken word en politiek uitgesproken geëngageerd, die zich wel degelijk ergerde aan de titel, die zweemt naar Wien Neêrlands bloed, houzee en oranje wimpels. Al is het volgens haar hier niet zo erg als in Duitsland, waar je als bewust denkend mens helemaal niet met het begrip Vaterland hoeft aan te komen.
Gons riep een achttal andere ‘des Vaderlands’-titularissen bijeen en ze waren er gauw uit: dit kon zo niet langer. Geen vlagvertoon s.v.p. Begin februari liet ze zich op een bijeenkomst in het majestueuze voormalige postkantoor aan de Neude in Utrecht ontvallen dat de kogel door de kerk is: op de laatste dag van deze maand zal bekend worden gemaakt dat de term Dichter (et cetera) des Vaderlands gecancelled is. Hoe de nieuwe titel luidt, wist ze nog binnen de haag harer tanden te houden.
Je kunt je voorstellen dat Wierd Duk en andere herauten van het ware Nederland het schuim al op de lippen staat over deze nieuwe zegepraal van ‘woke’. Wordt hier wederom nationaal erfgoed verkwanseld? Hadden we niet ooit een Vader des Vaderlands? Moet die soms ook gecancelled worden? Vader Willem draait zich om in zijn graf!
Hoe wordt iemand Dichter des Vaderlands? Door benoemd te worden. Een commissie van deskundigen en ingewijden hakt de knoop door. Ooit werd je gekozen, maar daar kwam een eind aan omdat het als een blamage werd ervaren dat de volksdichter Driek van Wissen met een campagne voor zelfpromotie in Groningse cafés de titel in de wacht sleepte. Ramsey Nasr werd in 2009 nog verkozen, maar die commissie beperkte toen de keuze tot geschikte kandidaten van onbesproken gedrag. Sindsdien is het een benoeming.
Wat doet een Dichter des Vaderlands zo de hele dag? Anne Vegter verzuchtte dat ze het eind van haar ambtsperiode (2013-2017) slechts ‘met de tong op de klompen’ haalde, zoals onze grootouders het zeiden. Het was een moordend schema, vol lezingen, voordrachten, workshops, jurylidmaatschappen en poëtische opdrachten op bestelling. Na haar aftreden worden Dichters des Vaderlands voor nog slechts twee jaar aangesteld.
Babs Gons (Utrecht, 1971), de eerste vrouw ‘van kleur’ in het ambt, begon in september 2023, maar kon geruime tijd niet echt beginnen omdat ze lijdt aan borstkanker, waar ze geen doekjes om windt. Wel wil ze nu doorgaan tot het eind van dit kalenderjaar.
Maar het is zwaar. Als iemand in het Utrechtse zaaltje Gons vraagt of ze nooit ‘schrijfziek’ is, antwoordt ze dat ze alleen vaak ‘tijdziek’ is: hoe kom je nog aan schrijven toe als je agenda overstelpt wordt door verplichtingen overal in het land? Stelt de organisatie haar een chauffeur ter beschikking? Dat niet, maar ze heeft ‘een lieve vriend’ die haar overal heen rijdt.
En dan al die gelegenheidsgedichten! Een Dichter des Vaderlands wordt bestookt met verzoeken voor poëzie in opdracht, ‘wel tien plus per maand’. Onlangs: voor Wakker Dier over ‘koetaal’ schrijven, of voor een blad over de gedichtenshow van Kamervoorzitter Martin Bosma. Het eerste overweegt ze, het tweede niet.