In de aanloop naar de Europese verkiezingen besteedt Argus aandacht aan een aantal landen die hier weinig in de belangstelling staan. In deze eerste aflevering: Estland, een gesprek met oud-president Toomas Ilves (1953).
De Europese verkiezingen zullen vermoedelijk voor een belangrijk deel in het teken staan van de migratieproblematiek. Koren op de molen van populisten. Estland heeft ook twee jaar populisten in de regering gekend, tussen 2019 en 2021. Vreest u een terugkeer van extreemrechts?
Toomas Ilves: “Nee, daar geloof ik niet in. De Conservatieve Volkspartij van Estland, Ekre, is heel even aan de beurt geweest, maar haar seksisme, racisme en nazi-economie bevielen ons volk gelukkig niet. En ik vind het hoe dan ook een vergissing om migratie naar voren te schuiven als grootste probleem in Europa. Daar spinnen de populisten inderdaad garen bij. Waar het echt om gaat, is onze fundamentele veiligheid. Europa bevindt zich in de gevaarlijkste situatie sinds 1945. De grote EU-lidstaten hebben veel te lauw gereageerd op de Russische invasie van Georgië in 2008 en niet begrepen hoe bedreigend Rusland sindsdien is voor de Zwischenländer, van de Baltische staten tot Bulgarije.
“De toenmalige Franse president Nicolas Sarkozy toonde aanvankelijk spierballen, maar drie weken later achtte hij het verstandig de banden met Rusland weer aan te trekken, zonder dat de Russische troepen Georgië hadden verlaten. Zo speel je Poetin wel in de kaart. Geen enkele Europese leider heeft het voortouw genomen om Rusland keihard aan te pakken. Sancties stellen niks voor. Het totaal verbreken van de banden totdat Poetin inbindt, is de enige remedie. Rusland werd gewoon uitgenodigd om Oekraïne aan te vallen.
“Wat ik erg vind, is dat Europa niet klaar is voor een oorlog; er is geen plan, geen visie. Moeten wij soms afwachten totdat de revanchist Poetin nog brutaler wordt? Wíj kijken hier in Estland naar de Russische televisie, waar wordt opgeroepen Berlijn te bombarderen. Grootspraak? Nog wel, maar hoe lang nog?”
Moet er één Europees leger komen?
“Voordat we over een leger praten, moet Europa eerst de begroting op orde hebben. Een oorlogsbegroting wel te verstaan.”
Hoe komt het dat de rest van Europa niet naar de Zwischenländer luistert?
“Omdat de rest van Europa ons minder belangrijke mensen vindt. Estland roept al jaren dat de Navolanden minimaal 2 procent van hun begroting aan defensie moeten uitgeven, maar veel leden laten dat na, inclusief Nederland (1,7 procent, red.). Maar Mark Rutte vindt wel dat hij een geschikte secretaris-generaal van de Navo is! Onze premier, Kaja Kallas, is ook kandidaat om Jens Stoltenberg op te volgen, zij komt nota bene uit een land dat meer dan 2,2 procent uitgeeft aan defensie. Maar jullie Frans Timmermans vroeg zich in november nog af of een vertegenwoordiger van een aan Rusland grenzend land wel kandidaat mág zijn. Terwijl Stoltenberg een Noor is en Noorwegen een grens van 195 kilometer met Rusland deelt. Timmermans moet op bijles aardrijkskunde! Dit is het arrogantste en domste dat ik in jaren een Europese politicus van naam heb horen beweren. Dat bedoel ik: er is in Brussel geen kennis en geen belangstelling voor de landen aan de periferie.”
Donald Trump vindt dat lidstaten die onder de 2 procent blijven, gerust door Rusland mogen worden aangevallen. Wat vindt u daarvan?
“Tja, hij kan dat in zijn positie nu nog zeggen. Maar als de Russen Nederland willen innemen, moeten ze eerst langs ons. Daar zitten we dus niet op te wachten. Maar wat kunnen we doen? Naar Washington gaan en de VS smeken ons te blijven helpen omdat wij niet in staat zijn onze defensie op orde te brengen? Alleen een weerbaar Europa kan Rusland ervan weerhouden een oorlog te beginnen. We hebben niks aan zwabberaars die het ene moment vinden dat Europa met Rusland moet optrekken als tegenwicht voor China, en dan weer met China willen samenwerken om de Russen tegen te werken. Europa heeft een standvastig beleid nodig. Wat ik wil weten als het om de Europese verkiezingen gaat, is welke Europarlementariërs vóór de verhoging van het defensiebudget zijn. Op hen moet worden gestemd. De rest is bijzaak.”
U zegt dat Trump dat nu nog kan zeggen. Gaat hij de Amerikaanse presidentsverkiezingen winnen?
“Daar ben ik van overtuigd. Het kiessysteem in Amerika is niet in het voordeel van de democratie. We hebben gezien hoe Hillary Clinton in 2016 de meeste stemmen kreeg van de kiezer en toch geen president werd. Zo gaat dat straks ook met Trump.”
Estland dringt aan op meer hulp aan Oekraïne, tot woede van Poetin. Heeft Oekraïne überhaupt een kans om de oorlog te winnen?
“Maar natuurlijk, en het zal wel moeten ook, willen we Poetin niet de illusie geven dat hij zijn gang kan blijven gaan. Als Oekraïne verliest, vertrekken 35 miljoen Oekraïners naar het buitenland omdat ze geen zin hebben in een terreurzaaiende Russische baas. Vijfendertig miljoen mensen die in de EU komen wonen – dán hebben we pas een migratieprobleem!”
Is Europa ingedut als gevolg van welvaart, groei en langdurige vrede?
“Ja, we genieten van het vredesdividend. Toen de Sovjet-Unie instortte, dacht Europa: zo, daar zijn we vanaf, nu hoeven we geen oorlog meer te vrezen. Een fundamentele vergissing. Het einde van het communisme blijkt niet het einde te zijn van het Russische nationalisme en revanchisme. Ex-communisten zijn überkapitalisten geworden, blij dat ze hun Volga voor een Mercedes hebben kunnen inruilen, maar nog steeds in staat tot het vernietigen van medemensen.”
Toomas Ilves, van 2006 tot 2016 president van Estland
Ilves (1953) groeide op in de VS als zoon van Estse vluchtelingen. In 1984 verhuisde hij naar München, waar hij voor Radio Free Europe werkte. In 1991 verwierf hij het Estse staatsburgerschap en ging hij de politiek in. Hij werd ambassadeur in Washington en was van 1996 tot 2002 minister van Buitenlandse Zaken. Hij nam deel aan de onderhandelingen die zouden leiden tot de toetreding van zijn land tot de Europese Unie, voordat hij tot president werd gekozen. Ilves behoort tot de meest kritische anti-Russische stemmen van de Baltische staten. Net als Estlands premier Kaja Kallas, onlangs door Vladimir Poetin op de zwarte lijst geplaatst omdat zij de EU oproept Oekraïne daadkrachtiger te ondersteunen, waarschuwt Ilves voor naïviteit ten opzichte van de Russische intenties.