Na 44 jaar wordt cartoonist Jos Collignon door de Volkskrant aan de dijk gezet. Directe aanleiding is een tekening van de Israëlische premier Benjamin Netanyahu, die de krant eind vorige maand niet wilde plaatsen.
“De hoofdredactie vond dat ik Netanyahu had afgebeeld met te grote oren. Dat schijnt antisemitisch te zijn. Als ik Plasterk van flinke flappers voorzie, doet niemand daar moeilijk over,” zegt Jos Collignon (73). Het ochtendblad vindt het welletjes, helemáál na een karikatuur die zaterdag 27 januari uit de kolommen werd geweerd: Benjamin Netanyahu die na de uitspraak van het Internationaal Gerechtshof triomfantelijk een glas genocider heft. Niet eerder weigerde de krant de vaste bijdrage (twee keer per week) van Collignon, al werd vorig najaar wel een prent waarover deining was ontstaan alsnog van de website verwijderd. Dat betrof een tekening van twee mannen die er met de Marokkaanse vlag in de hand op een scooter met de WK-beker vandoor gaan. Stigmatiserend, oordeelde hoofdredacteur Pieter Klok, die voortaan cartoons over ‘gevoelige onderwerpen’ wilde zien voordat ze werden gepubliceerd.
In november wond oud-PvdA-leider Lodewijk Asscher zich hevig op in een opiniestuk: ‘Als mijn Volkskrant op de dag van de herdenking van de Kristallnacht een spotprent plaatst met de boodschap dat de joden het antisemitisme zelf verzinnen als onderdeel van de zogenaamde ‘lange arm’ van Israël, dan is een grens bereikt.’ Zijn gram was gewekt door een tekening van twee mensen, van wie één met de Palestijnse vlag in de hand, kijkend naar het tv-nieuws over Gaza: ‘Twee weken onschuldigen bombarderen, 10.000 doden onder wie 4.000 kinderen. De wereld protesteert.’ Daarnaast een lange arm met een davidster op de mouw en een hand met een dikke duim. ‘O-ve-ral herlevend antisemitisme’ staat in een tekstballon. En: ‘O jee, sorry. Vergeten eerst Hamas te veroordelen.’
In zijn wekelijks hoofdredactioneeltje meldde Klok dat veel lezers ‘ontstemd, boos of aangeslagen’ op de cartoon hadden gereageerd. Hij nam het op voor Collignon: ‘Bij een cartoon is het niet de vraag of er goede redenen zijn om hem te plaatsen, maar of er goede redenen zijn om hem niet te plaatsen. De vrijheid van cartoonisten en columnisten is in principe onbegrensd. Hun verbeelding, hun associaties, hun meningen willen we niet aan banden leggen, behalve als er goede objectieve redenen zijn. Het mag nooit een smaakkwestie worden. De vraag of de hoofdredactie het met de inhoud eens is, doet niet ter zake.’
Collignon geeft toe dat geen andere cartoonist in ons land zo veel verontwaardiging oproept als hij. “Omdat ik het meest uitgesproken ben in mijn standpunten. Ik vind het verschrikkelijk wat er in Gaza gebeurt. Het is schandalig dat Nederland zich onvoorwaardelijk opstelt achter
Netanyahu. De stand is nu 25.000 gedode Gazanen tegenover 1200 Israëlische slachtoffers, onder wie de gegijzelden van wie de meesten waarschijnlijk nog leven. Bedroevend veel mensen stellen kritiek op Israël gelijk aan antisemitisme. Dat heb ik in diverse tekeningen aan de orde gesteld, maar ook daar werden lezers boos over.”
Meer dan eens resulteerde het vermeende antisemitisme van Collignon in een strafklacht, maar het kwam nooit tot een veroordeling. Het is volstrekt duidelijk welke partij in de Palestijnse kwestie zijn sympathie heeft, met als gevolg dat hem sinds het uitbreken van het oorlogsgeweld geregeld gebrek aan nuance werd verweten. Aanvankelijk voelde hij zich gesteund door de hoofdredactie, die niet aan zijn vrijheid als tekenaar wilde tornen.
“Ik denk dat Pieter is bezweken voor de druk om in te grijpen,” zegt Collignon. “Een paar weken geleden zat hij bij de EO in een gesprek met Rob Oudkerk over mijn tekeningen te praten. Ook Ruben Oppenheimer sprak daar over mijn werk, maar mij werd niets gevraagd. Dat is het milieu waarbinnen ik moet werken. Ik denk dat ze bij de Volkskrant door die tekening van Netanyahu in paniek zijn geraakt.”
Zaterdag 13 juli zal de Volkskrant voor het laatst een tekening van Collignon afdrukken. Klok, desgevraagd: “In een cartoon mag veel, bijna alles, maar het gebruik van raciale stereotyperingen is taboe. Joden afbeelden met grote neuzen en grote oren kan dus niet. Als Israël een zwarte premier had gehad, zouden we ook niet willen dat die met dikke lippen en kroeshaar werd afgebeeld. Jos hield daar tot dusverre rekening mee in zijn tekeningen over Israël. Waarom hij daar nu ineens van afweek, is ons niet duidelijk geworden.”
Collignon stelt vast: “De sfeer in de hele wereld is naar z’n mallemoer geholpen. De tenen zijn verschrikkelijk lang geworden. Niemand kan nog lachen om een grap die over zijn favorieten gaat.”
Volgens Klok “werd het besluit om met Jos te stoppen al veel eerder genomen. Die cartoon van Netanyahu heeft er niets mee te maken.”