Jaren geleden werd de redactie van Van Dales woordenboek op de vingers getikt wegens het handhaven van het begrip ‘jodenstreek’. Daar werd namelijk iets laaghartigs gekoppeld aan een bepaalde volksgroep. Maar tegenwoordig zijn ook woorden in de ban gedaan waar helemaal niet gekoppeld wordt. Die zouden op zich al ‘echt niet meer kunnen’. Voorgeschreven werden alternatieven, soms rechtstreeks overgenomen uit de Verenigde Staten. Mensen van kleur voor negers, wit voor blank, Roma en Sinti voor zigeuners, Inuit voor eskimo’s, schrijver voor schrijfster en sekswerker voor hoer of prostituee.
Niet alle aangedragen alternatieven werden gemeengoed. ‘Iemand met een fysieke uitdaging’ heeft nooit de ‘gehandicapte’ vervangen, en wie zin heeft in een moorkop spreekt zelden van een chocoladebol. Maar dan de joden. Om te beginnen: moesten die nou met een hoofdletter of niet? Het advies van Onze Taal: klein als het om de religieuze aanduiding gaat, hoofdletter voor het volk, etnische of culturele groep. Maar jodenstreek kennelijk toch weer niet met een hoofdletter – dat zou inderdaad pas goed beledigend zijn. Joden gewoon joden/Joden noemen is blijkbaar al heel lang een probleem.
Voor de oorlog sprak men vaak van jodenmensen en jodenman, maar toen was christenmensen ook geen ongebruikelijke term. Sinds de oorlog wordt vaak gesproken van ‘joodse mensen’. De prachtige reactie ‘joden zijn geen mensen, joden zijn joden’ zal niet door iedereen begrepen zijn. De huiver voor het j-woord is onmiskenbaar. Dat het in Duitsland nog een stuk gevoeliger ligt, zal niemand verbazen. In de vroegere DDR werd nog wel eens geschreven over Mitbürger mosaischen Glaubens, die daarmee dus kennelijk allemaal behoorden tot de Israëlische Kultusgemeinde, wat trouwens Israëlitische had moeten zijn, maar ja, wisten die Ossi’s veel van hun gezond.
In het verenigde Duitsland heeft men het er ook moeilijk mee. De Duden, zeg maar de Duitse Dikke van Dale, geeft bij het woord Jude een besonderer Hinweis: wegens het antisemitische gebruik in geschiedenis en heden, met name in de tijd van het nationaalsocialisme, worden de woorden Jood/Jodin sinds tientallen jaren door de taalgemeenschap bediscussieerd. De Zentralrat der Juden in Deutschland, die dat begrip tenslotte zelf in zijn naam voert, spreekt zich uit vóór onbekommerd gebruik ervan. Een Duitse katholieke bisschop wees er nog op dat de door Duden geprefereerde formulering Menschen jüdischen Glaubens doodleuk een capitulatie is en ook nog eens voorbijgaat aan het feit dat er niet-gelovige joden bestaan.
Overigens is het woord mischpoge (jiddisch voor familie) in Duitsland inmiddels opgenomen in het dagelijks taalgebruik, daar uitgesproken als mischpoke, maar dan in de betekenis van een enge corrupte kliek. Dat kennen we hier niet, maar wel die huiver voor het j-woord. Een perfecte illustratie levert de Jodekoek dan wel jodenkoek – die n was afhankelijk van de maker. De huidige maker heeft deze lekkernij namelijk omgedoopt in Odekoek. De naamsverandering heeft hij uitvoerig toegelicht. “Onze missie is duidelijk. We maken de maatschappij inclusiever.” De nieuwe naam zou positiever zijn. Waarmee onbedoeld wordt aangegeven dat het begrip jood dus negatief is. Mesjoggaas.