“We leven omdat we kunnen ademen, en bij elke ademhaling ruiken we,” zegt Peter de Cupere (54), de Belg die internationaal pioniert met zijn geurkunst. “Bij elke beslissing die we nemen, ruiken we. Geur waarschuwt, leidt af, verleidt, roept herinneringen op, maar we zijn ons daar amper van bewust.” De Cupere beweert dat aantrekkingskracht tussen mensen veel met geur te maken heeft en dat ziektes zoals kanker te traceren zijn met behulp van geur. “In ziekenhuizen wordt met behulp van geur pijn verminderd, in winkels worden geuren gebruikt om de consument te beïnvloeden. Geur is emotie,” vertelde hij aan de Belgische zakenkrant De Tijd.
Op de expositie Sensory Interfaces in Gent presenteerde De Cupere in maart de geur van artificiële intelligentie (AI) in een flesje van vijftig milliliter. Hij vroeg aan enkele chatbots hoe zij roken. Het antwoord was steevast: wij ruiken naar niets, want we bestaan niet. Hij vroeg door: maar stel dat jullie zouden bestaan, wat dan? Dat leverde ‘logische’ antwoorden op: ik ruik naar elektriciteit, naar ozon, naar de lucht die vrijkomt bij energieopwekking.
Met deze gegevens ging De Cupere aan de slag. Hij kwam na lang zoeken uit bij metaal – zoals koperdraad – en rubber, het plastic rond de bedrading, de printplaten. Dat betekende ‘puzzelen met moleculen’. Ozon noemt hij een ‘frisse elektrische lucht’ die hij aanlengt met rubber, plastic en wat vanille om de menselijke warmte toe te voegen. “Het parfum gaat op een bepaald moment als het ware leven. Het rook eerst best lekker, maar ik dacht meteen: dat kan niet. Van de AI moet niet alleen verleiding, maar ook een waarschuwing uitgaan. Die balans heb ik gezocht.”
De Cupere is niet opgeleid als parfumeur, maar van kinds af aan was hij wel met geuren bezig. Aardbeien uitsmeren over zijn broodtrommeltje om meer vrucht te kunnen ruiken. Ook aan wormen rook hij: “Wist je dat die aan beide uiteinden anders ruiken?” Hij ontwikkelde de afgelopen twintig jaar de meest bizarre geuren. Voor een tentoonstelling in Havana in 2015, toen Cuba en de VS dankzij president Barack Obama weer diplomatieke betrekkingen hadden aangeknoopt, liet hij inheemse planten de geur van Amerikaanse dollars verspreiden. Hij weet de geur van afval in een flesje te krijgen door de aroma’s van zijn eigen maaltijden wekenlang te verzamelen en vervolgens te destilleren. Voor een zorgcentrum liet hij demente bejaarden met een geurspoor van bloemen hun kamer terugvinden. Voor de gemeente Maasmechelen creëerde hij de geur van de Mechelse Heide.
Het begrip taboe is hem onbekend. Voor het project Is this Mankind vertaalde hij herinneringen van overlevenden van concentratiekampen in geur: van verbrande huid tot rottende kool. De uitnodiging voor een tentoonstelling in het museum S.M.A.K. in Gent rook naar kauwgum. Hij exposeerde daar 42 geurwerken, waaronder een koffertje met fopspenen waaruit de weeë geur van moedermelk opsteeg en de ‘Fleur d’anus’, een trompetbloem die de stank van De Cuperes uitwerpselen verspreidde. In dit geval gaat het meer over ‘artfum’ dan over parfum.
Aan het ontwikkelen van geurkaarsen doet hij niet mee, omdat bewezen is dat die slecht zijn voor het milieu. Maar hij ontwikkelde wel een eigen parfum, M Bovary, waar hij drie jaar over heeft gedaan en dat bestaat uit 99 ingrediënten. “Het gaat bij geur om de blijvende balans, die dus niet in de loop der tijd afzwakt. Een geur mag nooit vuil worden in het hart.”