Ontsnappen aan de tangdemocratie
1) Zit iedereen nu met de handen in het haar? ‘Zal ik op 22 november wel of niet gaan stemmen?’ twijfelt Nico Haasbroek, oud-hoofdredacteur van het NOS-Journaal, op Joop.nl. Al zijn ‘halve leven’ vraagt hij zich af waxnneer de overheid de burger eens serieus gaat nemen. Politici smoorden zijn initiatieven voor een betere publieke omroep en voor directe democratie in zijn woonplaats Rotterdam in de kiem. ‘Wat een treurigheid, wat een gebrek aan niveau,’ verzucht hij.
2) De frustratie neemt toe, signaleert Bert Blase, oud-burgemeester van Heerhugowaard en oprichter van Code Oranje, dat de democratie naar de burger moest brengen. Als dat niet gebeurt, voorziet hij ‘een clash’. Maar: “Code Oranje heeft besloten niet zelfstandig mee te doen en het Nieuw Sociaal Contract te zien als voertuig tot verandering.”
3) En Eva Rovers? De historica en biografe vond veel weerklank door haar pleidooi (met haar partner David van Reybrouck) voor zogeheten burgerberaden, die de leemten in de democratie moeten vullen. Waarom horen we daar niks meer van? Ze wijst erop dat de Tweede Kamer op 28 juni ‘instemde met een nationaal burgerberaad klimaat’; over de zorg moet zo’n besluit nog volgen. Liefst dertig gemeenten willen een burgerberaad invoeren, over klimaat tot vuurwerk en afval. “Maar dat is positief nieuws en dat vinden media minder interessant dan rampspoed en conflict,” zegt ze. Het is bovendien niet controversieel, dus ‘kunnen partijen er zich in verkiezingstijd niet mee onderscheiden’. “Dat verklaart de relatieve stilte.”
4) En de Groningse rechtsgeleerde Frank Ankersmit? Hij verbijsterde in Argus met de melding dat hij eerst verbonden was aan Forum voor Democratie, maar inmiddels de PvdD steunde. En na de recente rel? “Ik hoop dat men daar zal inzien dat de partij een betere naam verdient, want Partij voor de Dieren klinkt kneuterig. Bovendien kunnen ook mensen veel baat hebben bij realisering van de standpunten van de PvdD. Maar als de milieuparagraaf van Omtzigts NSC meevalt, stem ik in november misschien op hem.”
5) Herinnert iemand zich ‘de profetie van Ed van Thijn’? Op parlement.com rakelt Joop van den Berg, kenner bij uitstek van de parlementaire geschiedenis, haar op. Als student in Parijs zag de latere minister en burgemeester omstreeks 1960 hoe de Franse ‘waaierdemocratie’ van de Vierde Republiek een ‘tangdemocratie’ was geworden. Het gematigde, versplinterde midden werd in de tang genomen tussen het communisme en het rechtse populisme van Pierre Poujade. Zo kreeg de autoritaire Charles de Gaulle ruim baan. Van Thijn, bang dat het ook in Nederland die kant op ging, bepleitte een ‘penduledemocratie’ met wisselende meerderheden, zoals in Engeland of Duitsland.
En tot in 1994, schrijft Van den Berg, was dat in Nederland ook het feitelijke patroon: de confessionelen moesten steeds tussen links en rechts hun coalitiepartner kiezen. Maar daarna ontwikkelde zich ook in Nederland een tangdemocratie: gematigde volkspartijen brokkelden af ten koste van versplintering en de opkomst van populistische partijen, rechts en links, die de democratie in de tang namen.
Kreeg Van Thijn zo zijn onheilspellende gelijk? Dat noemt Van den Berg een voorbarige conclusie. We zien juist ‘een verbreding van het democratische midden’: twee nieuwe partijen mobiliseren met succes de onvrede, zonder daarbij de rechtsstaat op het spel te zet-
ten. BBB speelt immers een ‘constructieve rol’ en Omtzigts NSC ‘vertoont alle trekken van een plaatsvervangende christendemocratie’, terwijl het populisme van PVV, FVD en SP tanende is. Zo wordt ‘de profetie van Van Thijn’ na een halve eeuw alsnog gelogenstraft.
6) De Laatste der Politieke Radiocommentatoren, Kees Boonman, signaleert in Nieuwsweekend op zijn lijzig-nasale toon dat Pieter Omtzigt inzake sociale fraude ‘een late bekeerling’ is: hij drong in de Kamer nog aan op harde bestrijding, toen collega Renske Leijten allang wees op de rampzalige gevolgen daarvan. “Ze zullen bij de SP nog tranen laten dat ze vertrokken is. Ze was een prima lijsttrekker geweest.”
7) Nico Haasbroek twijfelt inmiddels verder: “Misschien stem ik op Timmerfrans.” Hij zag de lijstaanvoerder van Verenigd Links bij die ‘vervelende jongens’ van Op1 (Sven Kockelmann, Tijs van den Brink) en was onder de indruk: “Volkomen rustig en soeverein, niet in vallen trappen. Niks met imago: hij sprak met zijn campagneteam af dat hij zelf bepaalt wat hij aantrekt. Noemt de mensen die hij overal in het land ontmoet met naam en toenaam. Heel prettig.” Eerder voorspelde Haasbroek op Joop.nl dat links verliest op 22/11. “En er verstandig aan zou doen met de SP en Omtzigt op te trekken. Ga met Omtzigt eten in De Gouden Karper in Hummelo! Dan krijg je corrigerende mailtjes: weet u wel hoe ver Hummelo van Twente is?”
8) ‘Leuk weer van u te horen,’ mailt Habtamu de Hoop. Bij de campagne van 2021 volgde Argus dit jongste Kamerlid (25), vondeling uit Ethiopië, oer-Fries, begenadigd kaatser, oud-
presentator van Het Klokhuis, in zijn strubbelingen met voorlichters die hem angstvallig bewaakten. Hij vindt, met BBB en NSC, dat Nederland buiten de Randstad niet genoeg politieke aandacht krijgt, maar herkent zich niet in hun verwijt dat vooral gevestigde partijen als zijn PvdA die buitengebieden verwaarlozen. “Ik probeer wat ik zie in Friesland politiek te vertalen, ik heb er een goed netwerk.” Op zijn conduitestaat prijken onder meer: het haperende veer naar Ameland, kapotte bruggen in Groningen, een onbewaakte spoorovergang te Rheden. “Het mooiste moment was met buslijn 56 van Deventer naar Borculo, die geschrapt werd. Grote actie gevoerd in alle aanliggende dorpen: lijn gered! Daar ben ik trots op, daar gaat de politiek juist over.” Maar toen Argus die bus nam, was hij
56 kilometer lang de enige passagier. Kon het vervoersbedrijf een taxi voor laten rijden! “Dat is de rendementsgedachte,” zegt De Hoop streng. “Voor streekbewoners is het vaak: geen bus, geen baan, geen school. Het handhaven van die lijn is het begin van een kantelpunt.”
9) Habtamu’s lijstaanvoeder Timmermans voerde ook actie: in Limburg, waar hij woont, voor behoud van het ziekenhuis te Heerlen. Mooie beelden, dacht zijn team, dat de opzichtig aanwezige tomaten er behendig uit monteerde. De SP protesteerde prompt en team-Timmermans excuseerde zich ijlings dat het filmpje was ‘aangepast’. Aangepast?!
10) En gaat een voormalige stalinist en DDR-employé als Guus Gonggrijp, thans actief in de Argusstal, stemmen? “Vroegen ze ook toen ik lesgaf: meneer, wat stemt u? Antwoord: ik stem niet. Dat vond de schoolleiding heel slecht, tegen kinderen. Dus zei ik de volgende keer: ‘Wilders.’ Maar dat was nog slechter! Dus tja, wat stemt een politiek dier als ik? Ik denk Partij voor de Dieren, die doen tenminste geen kwaad.”