Polarisatie neemt toe, maar zonder Prem
1. Alweer verkiezingen! Nog een kleine honderd nachtjes slapen. Hoe dan te stemmen? Wederom Partij voor de Dieren? Herstel van natuur en milieu kan mij niet radicaal genoeg. Maar op parlement.com waarschuwt Joop van den Berg, kenner van de parlementaire geschiedenis: ‘De machtsvraag is weer terug. (…) Elke orthodoxe uitleg van verkiezingen wil dat die gaan om het parlement, niet om de premier. In de verkiezingscampagne gaat dat soort subtiliteiten meestal verloren.’ Hij memoreert de tweestrijd Balkenende-Bos, en Rutte-Samson. En ook dat het resultaat zelden of-of is, maar meestal én-én: Drees en Romme, Den Uyl en Van Agt, Kok en Bolkestein, Rutte en Samson. Wie op een kleine linkse partij stemt, verkleint de kansen van Timmermans. Oef! Wil ik dat?
2. ‘Grensoverschrijdend gedrag’ wordt steeds meer een effectief voorwendsel om iemand politiek kalt te stellen. Op tv zien we kort na elkaar Gijs van Dijk en Khadija Arib, wie het overkwam. Arib wordt hardnekkig onkundig gehouden van de anonieme aantijgingen die haar troffen; Van Dijk is ervan vrijgesproken, maar zijn politieke loopbaan is voorbij. Voormalig partijleider Lilianne Ploumen ontkent nu dat ze hem vroeg vrijwillig terug te treden. Partijen zijn, na DWDD en The Voice, blijkbaar zo doodsbenauwd voor reputatieschade dat ze een leugentje op de koop toe nemen.
3. Mijn vriend Prem Radhakishun stelt zich kandidaat als lijsttrekker van PvdA/GL. “Zullen de rechtse partijen blij mee zijn,” reageert een hoofdredacteur van Argus. Onderlinge verdeeldheid is immers koren op hun molen? Maar Prem wil dat de leden van de twee partijen over het lijsttrekkerschap beslissen. Volgens de formulieren die hij dient in te vullen, moet de kandidaat ‘verbindend’ zijn en in staat ‘het vertrouwen in de politiek te herstellen’. De ‘erecode’ vereist dat de kandidaat ‘in zijn persoonlijk leven de beginselen van PvdA/GL zichtbaar maakt’, wat Prem irrealistisch noemt. Naar visie en idealen van de kandidaten wordt nergens gevraagd, maar Prem wil ‘de ziel terugbrengen in de sociaaldemocratie’. Het ideaal van Frans Timmermans: “Ik wil premier worden.”
4. Maurice de Hond glundert al bij voorbaat: “Het worden unieke verkiezingen!’’ Helaas luistert niemand nog naar hem sinds hij zich in de ogen van het publiek blameerde met de Deventer Moordzaak en met, ten onrechte naar later bleek, zijn waarschuwing voor de rol van aerosolen tijdens de coronapandemie. In De Nieuwe Wereld (YouTube) te gast bij filosoof Ad Verbrugge licht hij dat ‘unieke’ toe: De zittende premier wint de verkiezingen altijd, behalve Balkenende in 2010, en daarvoor Lubbers in 1992 en Kok in 2002: die boekten desastreuze resultaten. En nu? In het drijfzand van het nieuwe driestromenland VVD, PvdA/GL, BBB is alles vloeibaar. En wat doet Pieter Omtzigt? Volgens een lezer in Trouw gaat deze heel ‘omtzigtig’ te werk.
5. De sollicitatiecommissie (Andrée van Es, Paul Depla, Bram van Ojik, Nelleke Vedelaar) retourneert Prems aanmeldingsformulieren omdat hij ze onvolledig heeft ingevuld. De zes vellen gedetailleerde vragen over integriteit kan een kandidaat zijns inziens niet beantwoorden zonder valsheid in geschrifte: is er wel eens aangifte tegen je gedaan, nam je ooit een ‘omstreden gift’ aan, viel je naam op sociale media? De politiek is inderdaad erg angstvallig geworden. Was hij ooit ‘(actief) lid van organisaties die (sterk) in tegenspraak zijn met het GL- of PvdA-gedachtegoed?’ Dat is namelijk geen aanbeveling. Onder protest vult Prem de paperassen alsnog in. In een achterafzaaltje in Amsterdam-Zuidoost presenteert hij zich.
6. Maurice de Hond gebeld. “Het grote punt,” zegt hij, “is dat de combinatie PvdA/GL de kans kleiner maakt dat links in de regering komt, zelfs als Timmermans alle kleine linkse partijen (SP, D66, Volt, PvdD) leeg eet. Ga maar na: in dit driestromenland is de VVD politiek gezien de middenpartij, maar electoraal niet. Haar kiezers zijn rechtser en gebeten op GroenLinks. Als de VVD niet expliciet een coalitie met links uitsluit, lopen zij massaal naar rechts weg. Dan verliest de VVD sowieso tien zetels.” En, onheilspellend: “Het grote probleem is: elke uitslag levert meer polarisatie op.”
7. In hotel Leonardo te Breda ontvangt de selectiecommissie de kandidaten voor het linkse lijsttrekkerschap in een ‘strikt geheime’ bijeenkomst. Maar Tom Olthof van Powned, waarvoor Prem zijn radionachtshow Zwarte Prietpraat presenteerde, is er toch. “Je bent een slechte verslaggever,” voegt Prem hem toe, omdat Olthof verzuimde te informeren of de twee gegadigden nu allebei als kandidaat aan de leden worden voorgedragen. Timmermans stelt zich tegenover Powned op als staatsman en houdt zich op de vlakte, Prem noemt zichzelf ‘de randdebiel, losgeslagen idioot’: het is ‘koning Frans tegen paria Prem’.
8. Nu weer haken Mona Keijzer (CDA) en Sjoerd Sjoerdsma (D66) af. Dit zijn de verkiezingen van het Grote Versagen, Kamerleden nemen hun congé, zes potentiële lijsttrekkers en kandidaatpremiers trekken zich terug, onder wie ook, omdat ze ‘geen hakken wil dragen in Brussel’, Caroline van der Plas. Voor de duidelijkheid: bedoeld worden hoge hakken, die overigens in het acquis communautaire, de duizend pagina’s Europese regelgeving, nergens dwingend worden voorgeschreven. Maar haar boodschap is populair: doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg.
Is onze parlementaire democratie in de rui? Het wordt blijkbaar steeds moeilijker er personeel voor te vinden. Behalve Prem dan. Maar ook die strijkt nu de vlag. “Ik ga verder met mijn luilekkerleven in dit land dat heel goed is voor mensen in mijn sociaaleconomische situatie.”
9. Hoezo meer polarisatie, Maurice? “Ga maar na. Drie blokken halen zo rond 35 zetels, met misschien RoodGroen als grootste. Als links dan niet in het kabinet komt omdat de VVD zich dat niet kan permitteren, is het linkse electoraat verbitterd. En als een kabinet van VVD, BBB, en misschien Wilders, meteen een terughoudender klimaatbeleid voert, wordt de A12 iedere dag bezet! Omgekeerd: als de VVD wel met links in zee gaat, komt rechts hard in actie. Dus: sowieso toenemende polarisatie.” Die is volgens hem alleen te vermijden als Omtzigt ‘een regering kan creëren met links én rechts, na een formatie die niet gericht is op een meerderheidscoalitie, maar op breed draagvlak’.
10. PvdA-coryfee Joop van den Berg geeft links weinig kans. “Rechts staat al op 75 zetels, Timmermans op 25. Hij wekt bovendien veel haat op, wat overigens mobiliserend kan werken. Links kan alleen aan het bewind komen als Omtzigt meedoet als middenpartij. We weten nog niet wat hij doet, misschien hijzelf ook niet. En anders moet links maar goed oppositie voeren en de nieuwe partij opbouwen.
Alleen zit de PvdA zo niet in elkaar. Zelfs in 2021 hoopten ze nog dat ze met een twaalftal zetels ministers konden leveren.”